گزارشی تحلیلی پیرامون کارنامه شرکت آب، برق و تاسیسات قشم با  رویکرد «نوآوری اجتماعی» در فرآیند «تولید، توزیع و مدیریت مصرف آب» طی دو ساله اخیر
​​​​​​​گروه دریاپایه - علیرضا بابایی ، مهدی ده دار - شرکت آب، برق و تاسیسات قشم با پیشینه ۳۰ سال توسعه گری در بزرگترین جزیره غیرمستقل جهان و بهره کندی از حدود ۲۰۰ نفر نیروی انسانی متخصص و عمدتا بومی هرمزگان، به عنوان بازوی اجرایی توانمند و حل مسأله گر سازمان منطقه آزاد قشم محسوب می شود؛ این مجموعه اقتصادی و صنعتی از ابتدای دولت سیزدهم، با چالش هایی رو به رو بوده است که با تلاش جهادی کارکنان درون سازمانی، هم افزایی با سازمان های همکار، انجام اقدامات ابتکاری و حرکت به سمت رفع چالش ها، موفق شد که در مسیر مدیریت تنش آبی و  یافتن راهکارهایی عملی در زمینه حل مسأله آب طی دوره ۳۰ ساله پس از تاسیس سازمان منطقه آزاد قشم تاکنون، نقش آفرینی جدی و تحول آفرینی داشته باشد. کلان مساله های این شرکت در اوایل سال ۱۴۰۱ تاکنون، عبارت بودند از عدم آگاهی نسبت به وضعیت مصرف قشموندان، آگاهی نداشتن نسبت به وظایف شرکت آب و برق در راستای تامین و کاهش  تنش آبی جزیره به ویژه روستاهای غرب جزیره ، تولید محتوای ضعیف در برابر مشترکین ، آموزش حداقلی به کنتور خوان ها و ... از مواردی بوده است که با مطالعه و بررسی های عمیق موفق به در نظر گرفتن راه هایی برای رهایی از این چالش ها در نظر گرفته شد. 
به گزارش روزنامه دریایی سرآمد -  تهیه کنندگان:  دکتر علیرضا بابایی، مشاور فرهنگی و رسانه ای  و مهدی ده دار، مشاور تحقیق و توسعه فناورانه(RTD) شرکت آب، برق و تاسیسات قشم.
مدیریت این چالش‌ها از جمله افزایش آگاهی مردم در برابر وظیفه قانونی سازمان منطقه آزاد قشم و تفکیک مسئولیت در مقایسه با حوزه کاری شرکت آب و فاضلاب هرمزگان از مسایل اصلی بوده است. این رویکرد از آن جهت حساسیت و اهمیت دارد که به هیچ وجه نباید به گردشگر و سرمایه گذار حس بدی را منتقل نموده و تصوری ایجاد نشود که با یک مکان بی آب و طاقت فرسا مواجه است.  
از همان ابتدا و بعد از بررسی دقیق چالش های حوزه آب، برنامه ای دقیق در این حوزه تدوین و در مسیر اجرایی قرار گرفت. از مهم ترین مواردی که در این موضوع مسیری برای آن مشخص شد، مساله افزایش آگاهی روستاهای غرب جزیره و خارج از منطقه ی قانونی تحت مدیریت سازمان منطقه آزاد بود. در عین حالی که امروز مردم منطقه شرکت آب و برق قشم را به نیکی یاد می کنند و معتقدند در حالی که وظیفه سازمان نیست اما در تنش آبی دایما در کنار مردم بوده اند و تلاش کرده اند اندکی از الام مردم را کم کنند. 

رشد تولید آب؛ جهش چشمگیر
میزان تولید آب شیرین در ابتدای سال ۱۴۰۱، رقمی معادل ۱۶ هزار و ۲۰۰ متر مکعب در شبانه روز بوده که طی  دوره زمانی دو ساله اخیر با افزایش چشمگیر حجم تولید به عدد ۲۶هزار و ۲۰۰ متر مکعب در پایان سال ۱۴۰۲ رسیده است. این میزان از افزایش تولید که افزون بر ۶۱ درصد برآورد شده است، با تلاش های شبانه ورزی کارکنان شرکت آب و برق و تلاش گسترده برای ایجاد نوآوری های فنی و تامین مالی در راستای محقق ساختن اهداف شرکت که به لطف خدا عملیاتی شده است.

روزآمدسازی آب شیرین کن ها 
تعمیر و نگه داشت دستگاه های آب شیرین کن یکی از اصلی ترین کار هاییست که به صورت ادواری در شرکت رخ داده است. این تعمیرات با افزایش دقت و تلاش برای بومی سازی و ارتقا کیفیت همراه بوده است و در این مدت با حداقل زمان قطع آب به دلیل عملیات نگه داشت این روزآمد سازی به منصه ظهور رسیده است. 
توزیع منطقه ای و توسعه آب شیرین کن ها در اطراف شهر قشم یکی دیگر از اقدامات شرکت آب و برق در دو سال اخیر بوده است که با افتتاح مرحله نخست مجتمع آبشیرینکن ساحلی در منطقه تورگان به ظرفیت 4000 متر مکعب در روز در آبرسانی بهتر و کاهش قطعی آب در حومه قشم اثر بسزایی ایفا نموده است.  
برای اجرایی سازی این پروژه ها، توجه جدی به بومی سازی و تولید دانش بومی در راستای تامین نیاز های مردم صورت پذیرفته است که این مسیر منجر به کاهش رقم اجرایی سازی به یک سوم و همچنین افزایش سرعت اجرای پروژه ها به کمتر از سه ماه یکی دیگر از اقدامات این حوزه شرکت بوده است. در همین راستا کاهش واردات کالای خاص دلاری هم به وقوع پیوسته است و به تعبیری صرفه جویی ارزی رخ داده است.

خیرآب؛ پروژه ابتکاری مسئولیت اجتماعی
 در موارد بسیاری از تنش های آبی در جزیره بزرگ قشم، مسوولیت قانونی بر عهده سازمان منطقه آزاد و به نوعی شرکت آب و برق قشم نمی باشد. اما سازمان منطقه آزاد مجدانه در تلاش است تا مساله تنش آبی جزیره به صورت کلی حل شود و این مهم نیازمند سرمایه گذاری های کلان است. شرکت آب، برق و تاسیسات قشم با مسیر های متنوع جذب مسوولیت اجتماعی شرکت های بزرگ تلاش کرده است تا اندکی از مشکلات مردمی که به لحاظ قانونی وظیفه ای در برابرشان نداشته است اما در همین راستا برای حل مشکلشان گامی برداشته باشد. 
«خیرآب»( مفهوم اختصاری خیرات آب با مدل مشارکت مردمی و مسئولیت اجتماعی شرکتی) یکی از اصلی ترین  و مهم ترین طرح هایی که عملیاتی شد و به عنوان اقدام ابتکاری طرح ملی «نذر خدمت» از سوی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران به نمایندگی از فدراسیون صلیب سرخ جهانی و هلال احمر برای سال ۲۰۲۳ مورد تقدیر قرار گرفت. در پروژه خیرآب با مشارکت چهارجانبه( سازمان منطقه آزاد، دفتر امام جمعه، هلال احمر و فولاد کاوه جنوب کیش) تلاش شد تا مشکل تامین و ذخیره سازی آب برای خانواده های نیازمند ساکن چند روستای هدف، برطرف شود. در فاز اول این پروژه مشارکتی داوطلبانه، شرکت فولاد کاوه جنوب کیش با همکاری شرکت آب و برق قشم تعداد ۲۰۵ مخزن ۲۰۰۰ لیتری جهت ذخیره سازی آب را به مردم نیازمند ۳ روستای باغ بالا، کنار سیاه و عایشه آباد در منطقه کمتر برخوردار مرکز و غرب جزیره اهدا کرد که مسئولیت تامین آب شیرین و بهداشتی بر عهده شرکت آب و برق بود.
سازمان داوطلبان جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی علاوه بر ترویج فرهنگ خیرات آب در سطح ملی به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های طرح کشوری «نذر خدمت»، نشان ویژه داوطلبی را به مهندس «شهرام داوری» مدیرعامل شرکت آب و برق و تأسیسات قشم در راستای ایفای رسالت‌های انسانی و بشردوستانه، اعطا نمود؛ معمولاً هر سه چهار سال یک‌بار، اعطای این نشان داوطلبی در ایران به خیران و شرکت‌های حامی پروژه‌های بشردوستانه و ایفای مسئولیت اجتماعی شرکتی در طرح ملی «نذر خدمت» صورت می‌گیرد که یک اقدام منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. تنش‌زدایی از شرایط زیستی و معیشتی جامعه محلی و همچنین کاهش عطش آب در سه روستای فوق بحرانی جزیره قشم، با جمعیت ثابت و شناور چندین هزارنفری، اقدام جهادی سترگی است که با کمک داوطلبانه خیرین کلید خورده و ادامه خواهد یافت؛ قطعاً این خیز بلند، گام نخست برای پیمودن یک مسیر است، نه پایان راه طولانی «کاهش تنش آبی»؛ این خبر خوش برای مردمان صبور جزیرتی که در سرزمینی محصور با چهار طرف آب دریا ساکن هستند اما چالش مرگبار بی‌آبی، امانشان را بریده، می‌تواند یک بارقه امید و مسکن قوی باشد. 
قطعاً با استمرار در اجرای طرح ابتکاری خیرآب و حمایت رسانه‌ها و مطالبه گری مردم درزمینهٔ ترویج فرهنگ خیرات آب (ساخت آبشیرینکن، مشارکت در پروژه‌های آب‌رسانی سیار، لوله‌کشی به روستاهای محروم و تأمین مخازن آب نیازمندان) در کنار پروژه‌های خیریه مسجد سازی و مدرسه‌سازی، ابتکار خیرآب به پویشی بزرگ‌تر تبدیل شود که درنهایت امر، موجب تقویت سرمایه اجتماعی، ایفای رسالت جهاد تبیین و انتقال روایت‌های کارآمدی نظام جمهوری اسلامی، و درنهایت، تقویت امیدواری مرزنشینان خلیج‌فارس به فرداهای روشن‌تر خواهد شد.
طرح دیگری که تلاش شد تا با جلب مشارکت و سرمایه گذاری سفارت ژاپن به منصه اجرا در آید و در روستای دوستکو واقع در غرب جزیره، آب شیرین کن 200 متر مکعبی، طراحی، اجرا و راه اندازی شود؛ این واحد با سرمایه گذاری ۲۰۰ میلیارد ریالی شرکت آب، برق و تاسیسات قشم و سفارت ژاپن به بهره برداری رسید.هرچند در این پروژه مشارکتی، کمتر از 25 درصد توسط سفارت ژاپن تامین شد اما جلب مشارکت بین المللی یک موفقیت بزرگ برای توسعه آبشیرینکن ها در مناطق برخوردار جزیره قشم محسوب می شود.   طراحی، اجرا و راه اندازی این مجموعه با تلاش مهندسان و متخصصان بومی جزیره قشم در کمتر از ۶ ماه با ثبت ۱۳۵ هزار نفر ساعت کار شبانه روزی و جهادی، با بهره مندی از روزآمدترین فناوری نمک زدایی آب دریا به روش اسمز معکوس (RO) صورت گرفته است.
با بهره برداری از این مجتمع آب شیرین کن ساحلی بیش از هزار و ۵۰۰ تَن از اهالی روستا‌های دوستکو و کانی از نعمت آب سالم برخوردار شدند. ساخت مرحله دوم مجموعه آبشیرین کن روستای دوستکو سال آینده آغاز می‌شود و با بهره برداری آن، ظرفیت تولید این آبشیرین کن به یکهزار مترمکعب در شبانه روز افزایش می‌یابد.

از صرفه جویی هوشمند تا ترویج
 فرهنگ مصرف  
«هویار» به عنوان اقدام ابتکاری ایجاد شبکه همیاران آب با شعار «قهرمان سبزآبی، پاسبان آب و خاک جزیره» با هدف‌گذاری کودکان دهه نودی هم پروژه دیگری در راستای فرهنگ سازی در حوزه مصرف آب است. در قالب این طرح، تلاش می شود تا شرکت آب و برق قشم با کمک رسانه و صنایع خلاق فرهنگی، در پی آموزش مصرف بهینه آب به کودکان و نوجوانان حرکت کند. تحقیقا آموزش در سنین کودکی و خردسالی، می تواند تأثیرگذاری بیشتری در همسنجی با آموزش بزرگسالان داشته باشد. در بخشی از این برنامه اقدام، امکان بازدید دانش آموزان و آموزگاران مهدها و مدارس از کارخانه آب شیرین کن و آموزش حضوری و آشنایی با فرآیند کامل نمک زدایی و شیرین سازی آب دریا مورد نظر قرار گرفته است. 
از طرفی دیگر طی تحقیقات صورت گرفته با عنایت به افزایش تعداد مشترکین از ۲۱عزار و ۵۰۰ مورد به بیش از ۳۲هزار مشترک، مصرف مشترکین زیر ذره بین آنالیز و تجزیه و تحلیل  قرار گرفت و مشخص شد که عموم مردم در جزیره و روستاهای زیر نظر شرکت آب و برق قشم، اسراف زیادی نیست و تقریبا عدد برابر با سرزمین اصلی است. اما با توجه به هزینه های بالای تامین آب شیرین بهتر است همین موارد هم به حداقل برسد. این عدد در زمان حضور گردشگران، چند برابر می باشد و به نیاز به آگاه سازی به شدت بالا است. باید تمامی مسیر های ورودی مسافر، اطلاع رسانی جدی صورت گیرد. بیش از ۸۰درصد مشترکین  روی نمودار قابل قبول الگوی مصرف قرار دارند که به ازای هر نفر 120 لیتر طی شبانه روز می باشد. تقریبا ۵ درصد مشترکین  هم مصرف بیش از اندازه دارند که باید علاوه بر پرداخت هزینه های اضافی در قالب تعرفه پلکانی، مورد تقبیح اجتماعی هم قرار گیرند که عموم جریان رسانه ای را برای این امر به کار گرفته شد.
اهمیت توجیه جامعه محلی، اقشار مرجع و نخبگان جزیره یکی از اصلی ترین راهکارهایی بوده است که شرکت در چند ماه گذشته به جدیت تمام آن را دنبال کرده است؛ هم اکنون، سمت و سوی مطالبات مردمی به سمت قانونی و احقاق حقوق شهروندی است و دیگر دستگاه ها موظف به پاسخگویی در این موضوع باشند که چرا روستانشینان جزیره بعضی فصول سال، تا ۱۲۰ روز بی آبی را تحمل می کنند.