آژانس بین المللی انرژی اتمی با وجود اینکه در طول چهار سال و طی ۱۶ گزارش بر پایبندی ایران به برجام حتی در بازه ای که آمریکا و کشورهای اروپایی به تعهدات خود عمل نمی کردند، تاکید داشته است در چرخشی معنا دار، فعالیت صلح آمیز هسته ای تهران را با صدور قطعنامه ای زیر سوال برد.
به گزارش اقتصادسرآمد، نخستین گزارش آژانس مطابق با قطعنامه 2231 شورای امنیت و دستور کار شورای حکام ، 26 دی ماه سال 94 و با تایید اجرای اقدامات مشخص شده در پاراگراف های 15.1 تا 15.11 از ضمیمه V (چهارم) برجام ارائه شد و همین گزارش آغاز برجام را رقم زد.
بر این اساس، بازرسان آژانس در طول 4 سال گذشته، از سایت های هسته ای ایران بازدید مداوم داشتند و در تمام 16 گزارش خود بر پایبندی ایران به توافق هسته ای تاکید کردند. در تمام این چهار سال بازرسان تاکید داشتند که  ایران به تمام تعهدات خود در توافق هسته ای پایبند بوده ، ذخایر اورانیوم کم غنای ایران (LEU) بسیار پایین تر از سطح تعیین شده مجاز در توافق هسته ای بوده. سطح مجاز ذخایر اورانیوم غنی شده مطابق با برجام 300 کیلوگرم برآورد شده وسطح غنی سازی اورانیوم در ایران نیز از 3.67 درصد فراتر نرفته است. همچنین میزان ذخایر آب سنگین ایران را هم پایینتر از سطح مجاز 130 تن گزارش داده اند.
دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا 18 اردیبهشت 1397 و بعد از گذشت حدود دو سال و چهارماه از امضای از برجام و عدم پایبندی غربی ها به تعهدات توافق هسته ای و با گذشت بالغ بر یکسال از عدم توانایی اروپایی ها برای بازگشت آمریکا به برجام، جمهوری اسلامی ایران، پنج گام کاهشی از تعهدات برجامی را در دستور کار خود قرار داد.
18 اردیبهشت سال 98، ایران در گام نخست از دو اقدام فروش صرف نظر کرد، براساس برجام ایران باید مازاد تولید مواد غنی شده از 300 کیلوگرم را به کشوری می فروخت و در مقابل کیک زرد می گرفت، همچنین اگر میزان ذخایر آب سنگین به بیش از 130 تن تجاوز می کرد، به سایر کشورها می فروخت، در این گام کاهشی، فروش این دو کالا متوقف شد.
از 16تیرماه 98، در قالب گام دوم کاهش تعهدات برجامی، ایران از میزان 3.67 غنی‌سازی اورانیوم عبور کرد و میزان غلظت آن بر اساس نیاز داخلی کشور تولید شد.
در 15 شهریور ماه همان سال از سوی رئیس جمهور اعلام شد که سازمان انرژی اتمی موظف است در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مد نظر بوده  را کنار بگذارد و شاهد گسترش در حوزه تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم را سازمان انرژی انجام دهد و شاهد سرعت عمل در این زمینه باشیم. تشریح وظایف سازمان انرژی اتمی به عنوان گام سوم به طور رسمی به کشورهای طرف توافق هسته ای اعلام شد.
رئیس جمهور با تاکید براینکه گام های کاهشی ایران از تعهدات برجامی در صورت متعهد شدن طرف مقابل به مفاد برجام قابل بازگشت است، از آغاز گام چهارم در 15 آبان ماه خبر داد. این گام در زمینه اقداماتی مرتبط با فردو تعریف شده بود، طبق برجام در فردو 1044 سانتریفیوژ داشتیم که نباید به آنها گازی تزریق می شد ولی در گام چهارم به سازمان انرژی دستور داده شده که گازدهی در این تاسیسات هسته ای انجام شود.
بعد از گذشت 8 ماه از آغاز اولین گام کاهش تعهدات، دولت جمهوری اسلامی ایران 15 دی‌ماه 1398 طی بیانیه‌ای پنجمین و آخرین گام کاهش تعهدات برجامی کشورمان را اعلام کرد.
در بخشی از این بیانیه آمده است: جمهوری  اسلامی ایران در گام پنجم کاهش تعهدات خود، آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» را کنار می‌گذارد. بدین ترتیب برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و من‌بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت.طبق مفاد برجام، تحریم تسلیحاتی ایران در مهرماه 1399 پایان می‌پذیرد و ایران می‌تواند به خرید و فروش سلاح بپردازد؛ حالا آمریکا تلاش دارد تا به برجام بازگردد و به نوعی بتواند این تحریم را تمدید کند و مانع از رفع این تحریم تسلیحاتی شود. این اقدام غیر قانونی آمریکا که روزی بدون عمل به تعهدات خود از برجام خارج شده و امروز برای جلوگیری از رفع تحریم تسلیحاتی کشورمان سعی در بازگشت به برجام دارد با واکنش مقامات دولتی مواجه شده است.
پس از اینکه گام های کاهشی ایران از تعهدات برجامی برداشته شد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر سه‌شنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۸ در گزارش خود اعلام کرد که ذخایر غنی‌شده ایران پنج برابر محدودیت تعیین‌شده در توافق هسته‌ای است. ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به یک هزار و ۲۱ کیلوگرم رسیده که این میزان از سقف توافق شده در برجام فراتر است. همچنین در بخشی از این گزارش، آژانس مدعی شده ایران اجازه دسترسی به سه مکان را فراهم نکرده و درباره پرسش‌های آژانس پیرامون مواد هسته‌ای اعلام نشده، همکاری قابل توجهی نداشته است؛ ادعایی که با واکنش ایران و همچنین برخی اعضای ۱+۴ مواجه شد./خانه ملت