گروه اقتصاددریا - طاها عبدالهی  علت هرچه که هست می‌توانیم ردی ازآب خزر را بیابیم. چنانچه آب دریا بخار شود باید به شکل بارش‌های جوی در نقطه‌ای ازکره زمین ببارد. چنانچه این آب آنگونه که رسانه‌ها و کارشناسان می‌گویند با سدسازی‌های روسها مورد استفاده اقتصادی قرار گرفته در دنیای آمار واراقام خود رانشان می‌دهد. رشد تولیدات اقتصاد کشاورزی روسیه که ۳۰ سال پیش نیازمند واردات غذا بود برای این ادعا که آنها چگونه ازآب رودها بهره می‌برند کافی است. بنا به گزارش راشاتودی بخش کشاورزی این کشور طی۶ سال از۲۰۱۴ تا۲۰۲۰ میلادی ۲۰برابر شده و۱۶درصد اشتغال و۶ درصد تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده است.
 روسیه ۲۳ میلیون هکتار زمین کشاورزی مرغوب دارد که عمدتا در جنوب این کشور قرار دارد و از رود ولگا سیراب می‌شوند. مساحت۱۱و نیم میلیون هکتاری زمین‌ها برای تولید غله استفاده می‌شود و ازسال ۱۳۹۵ روسیه بیشترین مقدار غله جهان را تولید می‌کند. طی سال ۲۰۱۷ میلادی روسیه رکورد تولید ۱۳۵میلیون تنی تولید غله را به نام خود ثبت کرده وتوانسته حدود ۹۰ میلیون تن گندم تولید کند. البته تولید غله طی سال ۲۰۲۰ میلادی تا ۱۲۴ میلیون تن کاهش یافته است. هم اکنون روسیه با۳۵ میلیون تن بزرگترین صادرکننده گندم جهان نیزهست که با۱۳۰ کشور مبادله می‌کند. علاوه بر این روسیه توانسته سویا، ذرت، چغندرقند، سیب زمینی، سبزی وگوشت نیز صادر کند. همچنین ۱۱ شهر بزرگ روسیه وصنایع مختلف از جمله فولاد نیز از آب ولگا برای تامین نیاز خود بهره می‌برند.
اما خشکی رود کورا درآذربایجان و نزدیکی مرزهای ایران نیز به دلیل سیاست مشابه روسیه توسط این کشور است. بخش خصوصی اسراییل که روزی شرکت کشت و صنعت مغان را در دشت مغان ایران تاسیس کرده بود شرکت مشابهی را در دشت مغان جمهوری آذربایجان تاسیس کرده که از آب رود کورا سیراب می‌شود. قزاقستان نیز با سرمایه گذاری شرکت‌های آمریکایی از آب رود اورال برای کشاورزی سود می‌برد. کشور عربستان نیز به فکر تولید غله در ترکمنستان افتاده است و فازهایی از این برنامه با تکیه به آب خزر اجرا می‌شود. اما کشورمان در جنوب خزر طی ۱۰سال گذشته دچار بحران خشکسالی شده وآب دهی رودخانه‌ها در فصل بهار وتابستان بیشتر برای کشاورزی مصرف می‌شود.
آخرین وضعیت خزر
 مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که نتایج پس روی آب خزر به شکل‌های مختلفی خود را نمایان کرده است. عقب نشینی ۴۰۰ متری آب دریا در خلیج گرگان استان گلستان و جنوب شرقی دریای خزر به جایی رسید که بندرگز به گل نشست و استفاده ازآن برای جابجایی مسافر وحمل ونقل کالا با قایق ممکن نبود وهمین پدیده بندرترکمن را تهدید می‌کرد. خبرگزاری آناتولی ترکیه که روی مناطق ترک نشین ایران حساس است ۱آذر ۱۳۹۷ گزارشی ازهمین منطقه منتشر کرد. این خبرگزاری تأکید کرده است که کاهش آب ورودی رودخانه ولگا به دریای خزر به دلیل سدسازی توسط روسیه تاثیر منفی بر روی بندرگز وبندر ترکمن استان گلستان کشورمان داشته است.
    لنگرگاه بندرانزلی نیز با مشکل مشابه خلیج گرگان درگیر شده اما چون عمق این منطقه زیاد است چندان به چشم نمی‌آید. مسوولان دولتی رسوب انباشته ورودی ازتالاب به کانال کشتیرانی روگا راعامل کاهش عمق زیر پل غازیان بیان می‌کنند وچاره کار را افزایش تله رسوب گیر ولایروبی می‌دانند. 
اللهیار اسدی مدیرکل بنادر ودریانوردی استان گلستان طی گفتگو با آناتولی با اشاره به تاثیر سدسازی روی رودخانه ولگا (روسیه) برسطح آب دریای خزر هشدار داد که درصورت ادامه این روند خلیج گرگان خشک می‌شود. ریزگردها استان گلستان را فرا می‌گیرد و شیوع بیماری مالاریا رابه دنبال دارد. پس از مدتی اعتبارات دولتی برای لایروبی خلیج گرگان اختصاص داده شد که وضع را کمی بهتر کرد.
همین زنگ خطری بود که دیگر مناطق کم عمق کشورمان را تحت تاثیر قرار داده است. منطقه کم عمق بعدی دریا درمحدوده ایران بندرآستارا درجنوب غربی خزر است. شرکت کاوه نخستین بندرخصوصی کشور را درمنطقه ویژه اقتصادی ومجاور شهر مرزی آستارا بنام شهیدکاوه راه‌اندازی کرده است. جایی که قبلا تالاب شهری “آق” باتصمیم دولت خشک شده است. این بندر نیز طی ۱۰سال گذشته باکاهش ۷۵ سانتی متری تراز آب مواجه شده واسفند ۱۳۹۹ لایروبی آن را آغاز کرده‌اند. هرچند که مسؤولان بندری گیلان هدف از این کار را افزایش پذیرش بندر برای کشتی‌های سنگین‌تر اعلام کرده‌اند.
لنگرگاه بندرانزلی نیز با مشکل مشابه خلیج گرگان درگیر شده اما چون عمق این منطقه زیاد است چندان به چشم نمی‌آید. مسؤولان دولتی رسوب انباشته ورودی ازتالاب به کانال کشتیرانی روگا راعامل کاهش عمق زیر پل غازیان بیان می‌کنند وچاره کار را افزایش تله رسوب گیر ولایروبی می‌دانند.
 چنانچه این گفته‌ها را درست فرض کنیم وسطح آب تغییر نکرده طبق قوانین فیزیکی اشغال حجم، با انباشت رسوبات درکف باید آب کانال بالاتر بیاید وآب گرفتگی دراین شهر اتفاق بیفتد. اماچنین رخدادی در دهه گذشته دیده نمی‌شود.
 کسی از کاهش تراز آب دربندر انزلی سخن نمی‌گوید ونسخه لایروبی برای انزلی نیز توصیه می‌کنند. لایروبی‌هایی که تاکنون تجویز شده‌ حکم قرص مسکن برای درد این بلای بزرگ را دارد.
 تهدید بنادر گیلان و شمال کشور
 این عقب نشینی به جز انزلی و آستارا، بندرهای کاسپین منطقه آزاد انزلی، نوشهر، فریدون کنار و امیرآباد را به عنوان گلولگاه‌های اقتصادی کشور با شدت تهدید می‌کند. هرچند این لایروبی‌ها نیز موقتی است و زیرساخت‌های بندری ایجاد شده با ادامه روند کنونی دیگرقابل استفاده نخواهند بود وهزینه‌های بیشتری باید برای دوباره سازی آنها پرداخت شود. بنا به گفته صیادان محلی و صاحبان زمین‌های ساحلی، دریای خزر در گیلان طی ۲۰ سال گذشته ۱۸۰تا ۲۵۰متر پسروی داشته و زمین ‌های بیشتری به ساحل افزوده شده است.
البته پس‌روی آب مختص ایران نیست و۴ کشور ساحلی دیگر نیز درگیر این پدیده هستند. وضع کشور آذربایجان کشور همسایه شمال ایران نیز چندان مساعد نیست. میرنوح اسماعیل اف کارشناس انجمن جغرافیای آذربایجان طی گفتگو با پایگاه خبری آخار که ۶ بهمن ۱۳۹۹ منتشر شده ازکاهش ۲ تا ۴ متری سطح آب در سواحل این کشور خبرداده و گفته است: طی ۵سال گذشته کاهش تراز آب دریا شدت بیشتری پیدا کرده و به حد خطرناکی رسیده است. طبق گفته‌های این کارشناس تمام سواحل این کشور تحت تاثیر عقب نشینی دریا قرار دارد که شدت آن ازشمال به جنوب بیشتر می‌شود. کمترین مقدار با۲۰۰ تا ۳۰۰متر با فاصله ۲۰۳ و ۱۹۰ کیلومتری شمال باکو پایتخت آذربایجان در روستاهای نابران و موختادیر‌اندازه گیری شده است. این مناطق درنزدیکی مرزهای جمهوری داغستان فدراسیون روسیه قرار دارند. اما بیشترین مقدار مربوط به اراضی میان رایون (استان)‌های نفت‌چالا و لنکران در ۲۳۹ کیلومتری جنوب باکو و ۶۳ کیلومتری شمال شهر مرزی آستارا است. آب دریا در روستای نریمان آباد لنکران تا ۲ کیلومتر پسروی کرده که نزدیک ورودی رود کورا به خزر است. همین مورد هشداری جدی برای بندرآستارا محسوب می‌شود و نشان می‌دهد که پروژه لایروبی بندرگاه چندان هم بی مناسبت نیست.
این پس‌روی در سمتی ازدریا اتفاق می‌افتد که عمیق بیشتری نسبت به سایر نقاط دارند و بیشترین آب را درخود جای داده است. عمق ۱۰۲۵ متری درهمین محدوده ثبت شده که ۲۷ متر از دریاهای آزاد نیز بیشتر است.
اما محدوده شمالی خزر در قزاقستان و روسیه که تنها نیم درصد مقدار آب را دارند وعمق متوسط آنها کمتر از۵ متر است پسروی آب ۵ کیلومتری را می‌بنیم که فاجعه بار است. این اتفاق دقیقا در جایی می‌افتد که رودهای پرآب ولگا و اورال دراین محدوده وارد دریا می‌شوند