گروه ترانزیت - توحید ورستان - در ۶ اکتبر ۲۰۲۳، شاهین مصطفی‌اف معاون نخست وزیر آذربایجان و مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی ایران در مراسم کلنگ زنی پل ارتباطی دو کشور بر روی رودخانه ارس شرکت کردند. این پل در راستای یادداشت تفاهم دوجانبه بین دولت‌های جمهوری آذربایجان و ایران در مورد توسعه خطوط حمل و نقل جدید بین منطقه جمهوری آذربایجان و خودمختار نخجوان از طریق ایران ساخته می‌شود. این جاده از طریق خاک ایران از روی پل‌هایی که در نزدیکی آغ‌بند در منطقه زنگیلان و منطقه نخجوان ساخته می‌شود، عبور خواهد کرد. باید توجه داشت که روابط دو جانبه ایران و جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر دچار تنش جدی شده که یکی از عوامل اصلی آن تصمیم باکو برای احداث کریدور زنگزور از طریق استان سینویک ارمنستان است. در این صورت، مرز ایران با ارمنستان قطع خواهد شد که ایران بارها اعلام کرده که مخالف هرگونه تغییرات ژئوپلیتیک در قفقاز جنوبی است.

نقش راهبردی کریدور ارس
توافق دوجانبه اخیر جمهوری آذربایجان و ایران برای آغاز پروژه مشترک ریلی حاکی از توسعه‌محوری در چشم‌انداز ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی است. به باور کارشناسان اقتصادی منطقه فواد شهبازوف، این سرمایه گذاری استراتژیک زیرساختی پتانسیل ایجاد ثبات در منطقه را دارد. این پروژه مشترک ریلی با دور زدن منطقه مناقشه برانگیز سیونیک در ارمنستان که باکو قصد ایجاد کریدور زنگزور را داشت، نه تنها به منافع حیاتی اقتصادی دو کشورمی‌پردازد، بلکه نشان دهنده اهداف سیاسی دو کشور بر ایجاد ثبات در منطقه را دارد. آذربایجان پس از پایان جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰، به دنبال اتصال منطقه نخجوان به سایر نقاط کشور بوده است. این امر در طرح‌های پیشنهادی برای ایجاد «کریدور زنگزور» از طریق استان سیونیک جنوبی ارمنستان محقق می‌شود. باکو و تهران پس از یک رویارویی شدید طولانی مدت در دو سال گذشته به تدریج روابط دیپلماتیک خود را احیا کردند. از زمان جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰، مواضع دو کشور در قبال یکدیگر باعث شعله ور شدن توازن امنیتی شکننده و تضعیف شراکت دوجانبه شد. اما منافع اقتصادی دو کشور باعث کاهش تنش دوجانبعه شد، باید توجه داشت که مشارکت باکو و تهران در نیمه اول سال جاری میلادی از ۲۱ مارس تا ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۳ شاهد افزایش ۴۴ درصدی مبادلات کالا از طریق راه آهن مشترک آن ها در گذرگاه مرزی آستارا بوده است. در نتیجه، روابط سیاسی قوی‌تر باید به تقویت روابط اقتصادی قوی‌تر کمک کند. بخش ترانزیت محرک خاصی برای بهبود روابط تهران و باکو بوده است. مصطفی‌اف، معاون نخست وزیر آذربایجان، در سفر به ایران در ماه ژوئیه با اشاره به اینکه ترانزیت بین المللی بین باکو و تهران ۵۸ درصد رشد داشته، تاکید کرد که هزاران شرکت ایرانی در آذربایجان فعال هستند. به این ترتیب، مسیر ترانزیتی جدید روابط تجاری ایران با آذربایجان را تقویت و تهران را قادر می‌سازد تا نفوذ خود را در قفقاز جنوبی تقویت کند. با این وجود، پروژه جدید نشان دهنده تلاش‌های استراتژیک ایران برای حفاظت از مرزهای خود با ارمنستان نیز است. در این زمینه، ارتباط ریلی بین دو کشور با تأثیرگذاری بر پویایی قدرت و ملاحظات سرزمینی در قفقاز جنوبی، همکاری اقتصادی را تقویت می‌کند که دارای اهمیت ژئوپلیتیکی است. در مجموع، کریدور آذربایجان-ایران-نخجوان گردش تجاری منطقه را تسهیل می‌کند و از نظر اقتصادی، منافع قابل توجهی را برای تهران و باکو نوید می‌دهد. در واقع، ایران و باکو اهمیت مسیر ترانزیتی جدید را درک و آن را شروعی تازه در همکاری‌های منطقه‌ای برای ارتقای صلح و ارتباط اقتصادی در قفقاز تعریف می‌کنند. اگرچه ایران روابط عمیق خود با ارمنستان را برای ایجاد توازن در محور آذربایجان-ترکیه حفظ خواهد کرد، اما برای حضور قدرتمندتر در قفقاز جنوبی باید تعامل با آذربایجان را افزایش دهد. در این راستا، پروژه‌های اقتصادی و زیرساختی گزینه‌های مناسبی برای حفظ شراکت در سطح بالا هستند.

توسعه کریدور شمال-جنوب
پس از جنگ اوکراین، اهمیت کریدور شمال -جنوب برای کشورهای منطقه به ویژه روسیه افزایش یافته است. اما این امر همزمان با تشدید تنش ها بین تهران و باکو همراه بود که باعث شد توسعه شاخه غربی  این کریدور که آذربایجان و ایران را به هم متصل می‌کند با عدم توسعه همراه شود. بنابراین، یکی از پیامدهای مهم کریدور ارس و ایجاد ثبات در قفقاز توسعه و گسترش کریدور شمال - جنوب خواهد بود. 

دهلی، همواره به دنبال اتصال به آسیای مرکزی و قفقاز است
باید توجه داشت کریدور شمال-جنوب از سه شاخه شرقی، دریای خزر، غربی تشکیل شده است که با وجود چالش در بخش غربی، ایران به دنبال توسعه بخش دریایی و شرقی است. بخش شرقی این کریدور، کشورهای آسیای میانه مانند قزاقستان و ترکمنستان را از طریق ایران به کشورهای جنوب خلیج فارس پیوند می دهد. بنابراین، ایران با توسعه هر سه بخش کریدور شمال -جنوب می‌تواند مسیرهای ترانزیتی را متنوع و در صورت بروز هرگونه مشکل از مسیر جایگزین استفاده کند.  البته این امر برای هند نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا دهلی همواره به دنبال اتصال به آسیای مرکزی و قفقاز بوده که توسعه کریدور شمال-جنوب در همه شعب آن میتواند این امر را محقق کند.
بر اساس گزارش اقتصادسرآمد؛ هدف پروژه کریدور ارس تقویت ارتباط بین آذربایجان و نخجوان است. مسیر فعلی بین دو منطقه از ارمنستان می‌گذرد، مسیری که پر از تنش‌های سیاسی است. مسیر ترانزیتی پیشنهادی از طریق ایران، جایگزینی را ارائه می‌کند که نیاز به عبور از منطقه مورد مناقشه را دور می‌زند. انتظار می‌رود ساخت این مسیر جدید ارتباطات تجاری و حمل و نقل بین دو منطقه را بهبود بخشد. این توسعه صرفاً یک ابتکار حمل و نقل نیست، بلکه یک تصمیم استراتژیک با پیامدهای گسترده است. این امر می‌تواند موقعیت مذاکره آذربایجان را تقویت کند و در عین حال اهرم ارمنستان در مذاکرات صلح جاری را کاهش دهد. بنابراین، مزایای اقتصادی این کریدور ترانزیتی بسیار زیاد است. این مسیر فرصتی برای تنوع بخشیدن به مسیرهای حمل و نقل و کاهش وابستگی به زیرساخت‌های موجود است. پتانسیل افزایش تجارت و بازرگانی بین دو منطقه می‌تواند توسعه اقتصادی را تحریک و در دوره‌ای که عدم قطعیت‌های اقتصادی مشهود است، رونق اقتصادی را در پی داشته باشد. در مجموع، ساخت این مسیر ترانزیتی می‌تواند چشم انداز ژئوپلیتیکی منطقه را تغییر دهد. با پیشرفت پروژه، احتمالاً بر مذاکرات صلح بین آذربایجان و ارمنستان تأثیر خواهد گذاشت. علاوه بر این، این مسیر می‌تواند بر نفوذ ایران در منطقه تأثیر و آن را افزایش دهد.