دیپلماسی حمل و نقل که ارتباط درهم‌ تنیده ای با دیپلماسی اقتصادی و دیپلماسی منطقه ای دارد بستر اصلی شکل گیری ترانزیت است، چرا که اصولا ترانزیت کالا در ارتباط با روابط تجاری سایر کشورها تعریف می شود. چنین رکن مهمی، هم در ایجاد زیرساخت‌ ها و اتصالات ترانزیتی و هم در شکل گیری جریان عبوری کالا نقشی کلیدی دارد.کسری بودجه حال حاضر دولت و کاهش درآمدهای نفتی در کنار همه آسیب هایی که به دنبال داشته، موجب شده است تا ظرفیت های دیگر کشور جهت شکوفایی اقتصادی مورد توجه قرار گیرند. از مهمترین ظرفیت های موجود در کشور، ظرفیت ترانزیت کالاهای تجاری بین المللی است که می‌تواند درآمدهای سرشاری برای کشور به همراه داشته باشد و زمینه ساز منافع گسترده‌تر ایران در حوزه های سیاسی و ژئوپولتیک شود. این ظرفیت که در سال‌های متمادی در ایران مورد غفلت قرار گرفته، در سده ها و حتی هزاره های گذشته زمینه ساز قدرت ایران بین سایر ملل بوده است. احیای مجدد چنین ظرفیتی مستلزم فراهم آوردن پیش نیاز های نرم افزاری و سخت افزاری مرتبط در این زمینه است.از جمله نیازهای سخت افزاری مورد نیاز، زیرساخت های حمل و نقلی مناسب، به خصوص زیرساخت های ریلی است. در این بعد، ایران با داشتن بیش از 14000 کیلومتر خط ریلی، حداقل ملزومات مورد نیاز در این زمینه را داراست؛ لکن همچنان نیاز به اتصال برخی مرزهای ترانزیتی به کشورهای همسایه محسوس است. از اصلی ترین گلوگاه های مورد نیاز در این زمینه می توان به راه‌ آهن‌های شلمچه-بصره، چابهار-سرخس و رشت-آستارا اشاره کرد. در این میان، راه آهن چابهار-زاهدان که مهم ترین قطعه خط چابهار-سرخس به شمار می رود در دست احداث است. خطوط شلمچه-بصره و رشت-آستارا اما هرکدام به دلایلی وارد پروسه احداث نشده و اتصالات ترانزیتی ایران در این نقاط همچنان معطل مانده است.جدا از پیش نیازهای سخت افزاری، ملزومات نرم افزاری ترانزیت از اهمیت بالاتری برخوردار است. مهمترین زیر مجموعه های این بخش، دیپلماسی حمل و نقل، بازاریابی حمل و نقل و همچنین بهره وری خطوط ریلی است. دیپلماسی حمل و نقل که ارتباط درهم‌ تنیده ای با دیپلماسی اقتصادی و دیپلماسی منطقه ای دارد بستر اصلی شکل گیری ترانزیت است، چرا که اصولا ترانزیت کالا در ارتباط با روابط تجاری سایر کشورها تعریف می شود. چنین رکن مهمی، هم در ایجاد زیرساخت‌ ها و اتصالات ترانزیتی و هم در شکل گیری جریان عبوری کالا نقشی کلیدی دارد.به عنوان مثال، اتصال ریلی به عراق به وسیله راه آهن شلمچه-بصره چند سالی است در کشاکش ناهماهنگی‌های سیاسی بین 2 کشور معطل مانده است. در توقف احداث این خط ریلی اختلافات مرزی مهم ترین نقش را ایفا کرده اند. این اختلافات ابتدا از سوی ایران مطرح می شد، لکن هم اکنون عراق این اختلافات را محل مناقشه و بهانه ای برای عدم همکاری در احداث این محور ریلی نموده است. اگر در سال هایی که عراق این بحث را در اتصال ریلی مذکور مورد تاکید قرار نمی‌داد، دستگاه سیاست خارجی ایران نیز پرونده دیگری را برای مطرح کردن این اختلافات مرزی انتخاب می نمود، هم اکنون این اتصال که یکی از راهبردی ترین اتصالات  ریلی در حوزه سیاسی و اقتصادی به شمار می رود، برقرار شده بود. در کنار این مسئله، در حال حاضر بعضا تلقی های غیر مثبتی در عراق در مورد اتصال راه آهن های 2 کشور از مرز شلمچه شکل گرفته است. در این زمینه برخی از جریان ها در این کشور به دلیل یک طرفه بودن روابط تجاری ایران و عراق نگران واردات بیش از حد محصولات ایرانی به کشورشان هستند. در حال حاضر حجم صادرات ایران به عراق 12 میلیارد دلار است، در حالی که ارزش تجارت عراق به ایران به 200 میلیون دلار هم نمی رسد(1). این اعداد حکایت از تجارتی نامتوازن بین 2 کشور را دارد. این اختلاف تجاری اگرچه ترازی مثبت در شاخص های بازرگانی ایران محسوب می‌شود، لکن به دلیل عدم وابستگی صادرات عراق به ایران می تواند زمینه ساز ناپایداری تجاری بین 2 کشور بوده و موجب شود تا کالاهای تجاری ایران به راحتی از سوی دولت این کشور با محصولات سایر کشورها جایگزین شود. از طرف دیگر در سال های اخیر سرمایه گذاری زیادی از جانب عراق در بنادر فاو و ام‌القصر این کشور انجام شده و دولت این کشور در صدد افزایش ظرفیت این بنادر و بازدهی اقتصادی آنها است. 
*کارشناس حمل و نقل