گروه نفت و انرژی - در سال ۲۰۱۹ آژانس بین المللی انرژی آماری مبنی بر میزان یارانه انرژی در کشورهای مختلف اعلام کرد که این عدد برای کشورهای تولیدکننده انرژی مانند ایران، معادل «هزینه فرصت صادراتی» بود. در جریان مناظرات انتخاباتی نیز یکی از نامزدها از عدد ۱۳۷ میلیارد دلاری یارانه انرژی و برنامه برای آزاد کردن آن یاد کرد. این درحالی است که به این شیوه از محاسبه یارانه انرژی ایرادات متعدد کارشناسی وارد است؛ به عنوان نمونه نمی‌توان قیمت حامل هایی از انرژی که امکان صادرات ندارند را با نرخ صادرات محاسبه نکرد و «هزینه فرصت» آن را به عنوان یارانه انرژی مطرح کرد، چرا که اصلا چنین صادراتی امکان تحقق ندارد.
به گروه اقتصادسرآمد، انرژی نقشی اساسی و تعیین کننده در اقتصاد مدرن بین المللی دارد و ایران به عنوان بزرگترین دارنده مجموع منابع نفت و گاز جهان، باید برنامه‌ریزی‌ و سیاست‌گذاری درست در این حوزه را در راستای توسعه اقتصادی در اولویت قرار دهد. یکی از مواردی که در حوزه انرژی مکررا مطرح می‌شود اما از دقت کافی برخوردار نیست، مقدار یارانه های انرژی است. به عنوان نمونه در جریان دومین مناظره انتخاباتی سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری که در رسانه ملی برگزار شد، یکی از نامزدهای حاضر در این دوره از انتخابات، ارزش یارانه‌ انرژی در کشور را معادل ۱۳۷ میلیارد دلار اعلام کرد که علاوه بر غلط بودن رقم اعلامی، ایراداتی جدی به مفهوم و شیوه محاسبه آن نیز وارد است.
برابر آخرین آمار آژانس بين‌المللی انرژی که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، ایران با ۸۶ میلیارد دلار بیشترین یارانه انرژی را در بین کشورهای جهان می‌پردازد. بعد از ایران به ترتیب چین، عربستان، روسیه و هند بیشترین میزان یارانه انرژی را پرداخت کرده‌اند. اما نکته مهمی که باید در اینجا به آن توجه شود طریقه محاسبه این عدد از سوی آژانس بین‌المللی انرژی است. 
یارانه انرژی یا هزینه فرصت صادراتی
میرمحمد اسلامی کارشناس ارشد حوزه انرژی، به روزنامه اقتصادسرامد، گفت: یارانه انرژی محاسباتی از طریق اختلاف قیمت جهانی انرژی با فرض واردات آن توسط دولت با قیمت داخلی عرضه آن به مصرف کننده نهایی بدست آمده است.
آدرس غلط در سیاست‌گذاری حوزه انرژی
وی تصریح کرد: برای کشورهای تولیدکننده انرژی هم‌چون ایران یا روسیه، عدد محاسبه شده از سوی آژانس بین المللی انرژی، در واقع همان هزینه فرصت صادراتی آن کشور در حوزه انرژی بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های صادراتی است. لذا با توجه به این که برای بعضی از این حامل‌ها از جمله گاز طبیعی، اصولا امکان صادرات به میزان کل مصرف وجود ندارد، محاسبه یارانه انرژی با این مبنای محاسباتی از لحاظ کارشناسی صحیح نیست.
اسلامی با یادآوری این مطلب که، در ادبیات قیمت‌گذاری انرژی جهانی، برای توضیح اختلاف قیمت از دو واژه یارانه[۳] و هزینه فرصت استفاده می‌شود. در اینجا یارانه، به معنای «اختلاف قیمت تمام شده انرژی برای دولت» با «قیمت نهایی عرضه آن به مصرف کننده داخلی» است، افزود: اما در رابطه با هزینه فرصت و طریقه محاسبه آن با توجه به شرایط هر کشور و اقتضائات داخلی آن، مدل‌های مختلفی می‌توان ارائه داد. برای یک کشور مشخص و بویژه کشورهای دارای منابع انرژی، می‌توان مدل‌های گوناگونی معرفی کرد که لزوما معادل قیمت صادراتی حامل انرژی نیست.

محاسبه هزینه فرصت با ۲ رویکرد
به گفته وی، برای محاسبه هزینه فرصت، مدل‌های دیگری همچون هزینه فرصت توسعه زنجیره ارزش یا هزینه فرصت توسعه صنایع را می‌توان ارائه کرد. مبتنی بر این دو مدل، سیاست‌گذار می‌تواند برآورد کند که در صورت فرآوری نفت و گاز و توسعه زنجیره ارزش یا اختصاص انرژی به صنایع گوناگون، چه مقدار عایدی و ارزش افزوده‌ در نهایت نصیب کشور خواهد شد.
آدرس غلط به سیاست‌گذار از طریق محاسبه یارانه پنهان انرژی
جهانی یادآور شد: ساده‌ترین و در عین حال پرایرادترین نوع محاسبه هزینه فرصت، از طریق مقایسه قیمت عرضه داخلی انرژی با نرخ بازار جهانی آن بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های صادراتی موجود است که در کشور ما تحت عنوان یارانه پنهان انرژی مطرح می‌شود و کاملا سیاست‌گذار را گمراه خواهد کرد، چرا که در بعضی حامل‌ها مثل گاز طبیعی، اصولا امکان صادرات آن هم به میزان مصرف فعلی در کشور وجود ندارد. برای محاسبه درست هزینه فرصت صادراتی باید تمام قیود و محدودیت‌های کشور مورد مطالعه را با توجه به نوع حامل‌های انرژی در نظر گرفت.
اگر نگاهی به نظام اقتصادی کشور بیندازیم، متوجه خواهیم شد که در حوزه نظام قیمت‌ها، گاهی انحرافاتی وجود دارد که بر مبنای اصول علم اقتصاد، مانع توسعه هستند. به‌عنوان مثال در حوزه نظام درآمدی دولت، به‌دلیل وفور درآمدهای نفتی در دهه‌های متوالی نیاز کمتری به درآمدهای مالیاتی احساس شده و لذا نظام مالیاتی ما که خود عاملی مهم در نظام قیمت‌ها است، به اندازه کافی عادلانه نبوده و تا دستیابی به عدالت مالیاتی راه پر چالشی در پیش است. در عین حال، وفور یارانه‌های انرژی در قالب پایین بودن قیمت انواع حامل‌های انرژی نیز سبب شده بود که واحدهای تولیدی و خدماتی کشور توجهی به شدت مصرف انرژی نداشته و میزان مصرف انرژی به ازای تولید معادل ارزش یک دلار، در ایران بیشتر از سایر کشورها باشد.